Tại một hội thảo về các đặc khu kinh tế chiều nay (23/5), chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan phản biện mạnh mẽ về vấn đề cho thuê đất thời hạn tối đa 99 năm tại Dự thảo Luật Đặc khu (Luật Đơn vị Hành chính kinh tế đặc biệt) do Bộ KH&ĐT soạn thảo, Chính phủ trình Quốc hội thông qua tại kỳ họp lần này.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan

Theo bà Lan, dưới góc nhìn và tính toán, người ta thấy Dự thảo Luật đặc khu đang vướng 2 vấn đề là: lấy ưu đãi thuế để làm tiền để thu hút nhà đầu tư; lấy thời hạn cho thuê đất tối đa 99 năm làm cơ sở để các doanh nghiệp lớn có thể "yên tâm" làm ăn. Tuy nhiên, quan điểm này được xem là lỗi thời, không có tính kế thừa kinh nghiệm và bài học sau 30 năm thu hút FDI tại Việt Nam.

Bà Lan cho hay: Cơ quan soạn thảo Luật đặc khu nói xây dựng đặc khu để là nơi cải thiện thể chế kinh tế. Tuy nhiên, nếu phải xây dựng cả 3 đặc khu, với số vốn ước khoảng 70 tỷ USD để chỉ là nơi thử nghiệm cải cách thể chế kinh tế thì nguồn lực ở đâu?

"Qua 30 năm thu hút vốn đầu tư nước ngoài, Việt Nam được coi là thành công nhưng chúng ta còn hệ quả chưa đánh giá hết như ưu đãi chính sách khiến chuyển giá, trốn thuế, phân mảnh đầu tư, một quốc gia hai nền kinh tế (FDI và DN trong nước)...", chuyên gia kinh tế này nói.

Theo bà Chi Lan, Việt Nam là nước có kinh tế FDI vô địch trong xuất khẩu,vượt hẳn so với các nước khác về tỷ trọng đóng góp GDP, như Malaysia, Indonesia hay Trung Quốc. Tuy nhiên, FDI đóng thuế lại ngày càng giảm đi, thậm chí chúng ta không thu được thuế.

Tuy nhiên, các chính sách ưu đãi cho FDI quá nhiều, trong khi đó ưu đãi chính sách cho khu vực trong nước lại giảm, thậm chí thắt chặt, khiến quy mô các DN trong nước bị giảm đi đáng kể, không cạnh tranh được.

Ưu đãi chính sách, thuế cho FDI nhiều do đó gánh nặng thuế, phí dồn cả lên vai các khu vực doanh nghiệp khác vốn nhỏ bé như liên doanh, tư nhân.

"Bên cạnh đó, FDI thời gian qua phát sinh chuyển giá, hơn 5 - 6 năm trước ngành thuế báo cáo có 70% doanh nghiệp FDI báo cáo lỗ nhưng họ vẫn xin mở rộng đầu tư, mở rộng phát triển. Sau này khi Kiểm toán Nhà nước, cơ quan thuế vào cuộc thì mới kiểm soát lại được, mỗi năm truy thu hàng nghìn tỷ đồng đồng từ chuyển giá. Nếu tiếp tục lấy thuế làm ưu đãi, chúng ta quản lý được hay không?", chuyên gia này nêu câu hỏi.

Cũng theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan: Các ưu đãi có nhiều nhưng không kiểm soát được tốt, chính sách thuế là điều tiết các ngành kinh tế, ngành nào cần phát triển thì ưu đãi nhiều hơn cho phát triển, đến khi phát triển rồi thì nâng thu dần lên.

Bà Lan nói: "Tôi không hiểu, Dự thảo Luật đặc khu xây dựng các ngành nghề ưu đãi thuế nhiều đến vậy, lúc ban đầu ưu đãi đến 134 ngành, sau đó rút xuống còn 120 ngành và hiện nay là hơn 100 ngành. Ưu đãi này quá dàn trải cho các ngành, liệu chúng ta có quản lý được không và có thu hút được không? và nước ngoài đánh giá ra sao?

Hơn nữa, ưu đãi thuế rất bất cập, các nước không làm như chúng ta. Nếu ưu đãi thuế hiện nay thì ngành cần khuyến khích bậc nhất phải là: Công nghệ cao, giáo dục.

"Cách mạng công nghệ (Cách mạng 4.0) sẽ khiến các vòng đời sản phẩm ngắn lại, và xoay tua nhanh chóng nên tầm nhìn phải đi trước rất nhiều năm. Khi tham gia vào TPP, các chuyên gia nói là lợi nhất của Việt Nam là ngành may mặc khi xuất sang Mỹ, các nước phát triển. Tuy nhiên, nghiên cứu của quốc tế chỉ ra ngành dệt may của Việt Nam không còn tương lai như vậy đâu. Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) chỉ rõ có thể may mặc VN mất 86% giá trị khi Cách mạng 4.0 diễn ra", bà Lan nói.

Chuyên gia Phạm Chi Lan nhấn mạnh: "Khi máy móc thay thế con người ở những việc giản đơn như may mặc, lắp ráp điện tử sẽ xảy ra quá trình "hồi hương" về các nước phát triển. Nếu chúng ta không thấy rõ tuổi thọ của các ngành đến đâu trong thời đại mở hiện nay thì là việc đưa ra ưu đãi lớn, thời gian thuê đất quá lâu sẽ là thừa thãi".

Bà Lan cho biết: "Thời hạn cho thuê đất tại các đặc khu tối đa 99 năm là một chính sách rất tệ, không nên áp dụng. Tôi thử hỏi, với thời buổi công nghệ thay đổi nhanh chóng dường hàng ngày; Cách mạng 4.0 đang diễn ra, có ai dám đảm bảo mình sẽ vẫn làm ngành đó, nghề đó và lĩnh vực đó trong thời hạn 90 năm hay thậm chí 70 năm? Đây là 3 - 4 vòng đời sản phẩm, gần 2 thế hệ người Việt".

Vị chuyên gia nói thêm: Cho thuê đất 70 năm, đến 99 năm, nếu có rủi ro doanh nghiệp đó phá sản trong thời hạn 10 hoặc 20 năm, họ sẽ chuyển nhượng hoặc chuyển mục đích sử dụng. Vậy ai sẽ quản lý đây?

Theo chuyên gia Lan: Nói thẳng ra, cho thuê đất tối đa 99 như Dự thảo Luật Đặc khu chỉ có lợi cho đại gia bất động sản. Còn các lĩnh vực khác, không ai dám "mạnh miệng" cam kết sẽ làm lĩnh vực đó suốt 99 năm, thậm chí 50 năm cũng còn cân nhắc.

Thời hạn cho thuê đất 99 năm được đưa vào chính sách là có bóng dáng của doanh nghiệp bất động sản, du lịch, nghỉ dưỡng. Tuy nhiên, không đất nước nào giàu lên bằng bất động sản cả.

So sánh quốc tế, các nước chỉ cho thuê đất trong thời hạn tối đa 50 năm, phổ biến ở hàng loạt các nước khác nhau. Trung Quốc cũng vậy, có những nơi chỉ 20 năm ở 1 số lĩnh vực, 70 năm đã là quá dài rồi.